2023.01.07. Cerkwie dawnej parafii Łosie.

                    Witam :-)
    Przed 1359r Kazimierz Wielki nadał ziemie w dolinie rzeki Ropy wraz z istniejącą tu osadą Losze zamieszkałą przez Łemków rycerzowi Janowi Gładyszowi z Szymbarku. W drugiej połowie XVIw Łosie przeszły w ręce Branickich a następnie Potockich. Pod koniec XIXw wieś stała się najbardziej znaną i najbogatsza wsią łemkowską. A to za sprawą produkcji i obwoźnego handlu mazi i smarów, którym trudnili się miejscowi mieszkańcy. Był to bardzo dochodowy interes gdyż produkty te potrzebowało każde gospodarstwo. Wozy maziarskie zwane sekerami zaopatrywały całą Galicję, docierały także na Śląsk, Węgry a nawet Litwę i Łotwę. Maziarstwo stanowiło do wybuchu II wojny światowej główne źródło dochodu mieszkańców Łosia. Co roku z tej dużej wsi wyruszało w drogę kilkaset wozów maziarskich. Po 1947r wskutek wysiedleni miejscowej ludności w ramach Akcji Wisła i nacisków władz handel się załamał.  Ale i tak jeszcze kilkunastu maziarzy z Łosia handlowało nadal a ostatni z nich zakończył działalność w latach 70tych XXw. Dzisiaj przypomina o tym utworzona we wsi w 2009r Zagroda Maziarza, filia Muzeum z Gorlic. W tym mini skansenie można zobaczyć wozy i różne sprzęty wykorzystywane do produkcji mazi a także poznać historię maziarstwa. Obok zagrody stoi drewniana cerkiew greckokatolicka Narodzenia Bogurodzicy w Łosiu wzniesiona w 1810r z fundacji hrabiego Siemieńskiego. Stanisław Wilhelm hr. Siemieński był dziedzicem Biecza i właścicielem Łosia. W kamiennym murku okalającym cerkiew wbudowana jest ładna murowana dzwonnica z 1876r. Świątynia po II wojnie światowej służąca wiernym wyznania rzymskokatolickiego w latach 90tych XXw powróciła do grekokatolików. Katolicy od 2006r mają swój nowy murowany kościół pw. św. Józefa. Obok niego na cmentarzu parafialnym zachowały się stare zabytkowe nagrobki i krzyże. W wydzielonej kwaterze znajduje się też cm. wojenny nr 71 z okresu I wojny św. Na zaprojektowanym przez austriackiego architekta i inżyniera, porucznika Hansa Mayra cmentarzu pochowano 72 żołnierzy poległych w 1914 oraz do maja 1915r, 65 Austriaków i 9 Rosjan. Na drugim cmentarzu położonym na stokach Łysej Góry i Suchego Wierchu stoi drewniana greckokatolicka kaplica cmentarna. To prezbiterium cerkwi z pobliskiej Klimkówki. Powstałą w 1764r drewnianą cerkiew greckokatolicką Zaśnięcia Bogurodzicy rozebrano w 1914r po wybudowaniu nowej murowanej świątyni. Prezbiterium przeniesiono na miejscowy cmentarz a po utworzeniu Zalewu Klimkowskiego kaplicę wraz z częścią ekshumowanych grobów przeniesiono do Łosia. Poniżej tego cmentarza parafialnego znajduje się też cmentarz choleryczny z początku XIXw. Łosie zwiedziliśmy dzisiaj na końcu naszej wędrówki a zaczęliśmy ją wczesnym rankiem wychodząc właśnie z Łosia:-) Po drugiej stronie grzbietu Łyśca nad prawym dopływem Ropy, potokiem Przysłupianka (który dobrze pamiętamy:-) leży wieś Kunkowa. Pierwsze wzmianki o niej pojawiają się w dokumentach z 1599r kiedy to Jan Potocki nabył od Samuela Branickiego zespół wiosek łemkowskich. Do tzw. Kresu Klimkowskiego wchodziły wsie: Klimkówka, Bielanka, Łosie, Nowica, Kunkowa i Leszczyny. Mieszkańcy Kunkowej oprócz pracy na roli zajmowali się też produkcją drewnianych zabawek. Prawdopodobnie w 1868r wzniesiono we wsi greckokatolicką drewnianą cerkiew św. Łukasza Apostoła. W 1939r wieś liczyła około 240 łemkowskich mieszkańców. W dniach 10 i 16 czerwca 1947r 195 z nich zostało wygnanych ze wsi podczas Akcji Wisła. Ich miejsce zajęli polscy osadnicy lecz już w 1956r większość Łemków powróciła co prowadziło niejednokrotnie do konfliktów pomiędzy nimi. Cerkiew po 1947r użytkowana jako kościół została w 1968r przekazana prawosławnej parafii w Bielance. Na przykościelnym cmentarzu zachowanych kilka starych łemkowskich nagrobków. Według ludowej tradycji Kunkowa została założona w 1391r i taki też rok widnieje na obelisku przy drodze do cerkwi. 1 stycznia 2018r oficjalnie oddzielono należącą administracyjnie do Kunkowej wieś Leszczyny. Według miejscowej legendy osadę tą założył pastuch z pobliskiej Bielanki zachwycony rosnącym tu leszczynowym zagajnikom. Mieszkańcy wsi o której pierwsze wzmianki pochodzą z 1599r także zajmowali się produkcją wyrobów gospodarczych z drewna. Z Leszczyn pochodził znany herszt zbójnicki Wasyl Bajus grasujący w okolicy ze swoją bandą. Pierwszą świątynię we wsi postawiono już w 1613r a obecna powstała w 1835r. To drewniana cerkiew greckokatolicka św. Łukasza Ewangelisty. Przed świątynią murowana kapliczka a na przycerkiewnym cmentarzu zachowanych wiele starych łemkowskich nagrobków i krzyży. W 1921r wieś liczyła 323 grekokatolików i 12 rzymskich katolików. W 1928r większość mieszkańców wsi przeszła na prawosławie. Łemkowie wysiedleni po II wojnie światowej licznie powrócili do Leszczyn po 1956r. Cerkiew użytkowana po 1947r jako kościół rzymskokatolicki została w 1968r przekazana prawosławnym. W drodze do Bielanki w miejscu dawnego cmentarza cholerycznego stoi duży drewniany krzyż. Historia łemkowskiej wsi Bielanka sięga XIVw kiedy to ród Gładyszów został właścicielami terenów gorlickich. W późniejszych czasach wieś należąca do rodzin Stroińskich, Siedleckich, Bronikowskich, Potockich i Wojakowskich z końcem XVIIIw stała się własnością ks. Jana Bochniewicza. Ów prałat gnieźnieński w 1808r przekazał swe dobra na własność siostrom i siostrzeńcom. Tradycyjnym zajęciem mieszkańców Bielanki oprócz uprawy ziemi był wyrób i handel dziegciu. We wsi działał też duży tartak parowy a do 1868r istniała huta szkła. Spis ludności przeprowadzony w 1921r odnotował wśród mieszkańców Bielanki 367 grekokatolików, 24 rzymskich katolików i 13 Żydów. W 1946r część Łemków dobrowolnie wyjechała do ZSRR a pozostali zostali przymusowo wysiedleni rok później. Po 1956r część dawnych mieszkańców wróciła do swojej wsi. Pierwsza świątynia we wsi powstała w 1650r a zachowaną do dzisiaj drewnianą cerkiew greckokatolicką Opieki Bogurodzicy wybudowano najprawdopodobniej w 1753r. W roku 1947 podczas wysiedleń ludności łemkowskiej spłonął cerkiewny dach. Świątynię przejął kościół rzymskokatolicki a po powrocie Łemków cerkiew stała się siedzibą parafii prawosławnej. Później przez pewien czas świątynia była użytkowana przez wiernych trzech obrządków: łacińskiego, greckokatolickiego i prawosławia. Gdy w 2009r świątynia stała się własnością grekokatolików społeczność prawosławna rozpoczęła starania o budowę swojej nowej cerkwi. Murowaną cerkiew Opieki Matki Bożej i Poczajowskiej Ikony Matki Bożej poświęcono 7 września 2014r. Niedaleko starej cerkwi stoi drewniany budynek spichlerza i dawnej szkoły łemkowskiej, oba pochodzące z XIXw. Bielanka jest pierwszą miejscowością na Łemkowszczyźnie której mieszkańcy wystąpili o zgodę na stosowanie podwójnej, polsko-łemkowskiej nazwy miejscowości. Nastąpiło to 24 listopada 2008r. Wracając do Łosia z daleka widzieliśmy dom w którym toczyła się akcja filmu Dom zły. Ale wobec otaczającej go grozy odpuściliśmy sobie wyprawę na tą grozę:-)
    Łosie 370m npm – Kunkowa 430m npm – Leszczyny 455m npm – Bielanka 410m npm – Łosie 370m npm
   I tak podczas drugiej tegorocznej wycieczki pokonaliśmy dystans prawie 17km z prawie 0,5km przewyższenia. Wędrowaliśmy w składzie wczorajszym (ale pomimo szampana nie wczorajsi:-): Ela, Wiola, Tamara, Andrzej, Darek, Jurek, Tomek i piszący. Zobaczyliśmy cztery dawne łemkowskie cerkwie zlokalizowane wokół mierzącej 662m npm góry Łysiec. I chociaż góry tej nie zdobyliśmy to jednak czuliśmy się jakby jednak, wszak dla nas to nazwa znajoma:-) Wszystkie te cztery wsie przez pewien czas należały do jednej parafii w Łosiu. Z Łosia udaliśmy się w stronę Kielc gdzie po drodze w Ropie minęliśmy jednego z Trzech Króli wracającego chyba z wczorajszej pielgrzymki:-). Zanim jednak dojechaliśmy do Kielc to nasza przygoda jeszcze się nie zakończyła, co nie co jeszcze zobaczyliśmy:-) Ale to już osobna historia:-)
             Pozdrawiam serdecznie :-)
                 Łazior Świętokrzyski