2023.12.17. Skalbmierz i okolice.

                   Witam :-)
     Razem z Andrzejem i Mariuszem ruszyliśmy znowu doliną rzeki Nidzicy, ale tym razem postanowiliśmy zwiedzić okolice Skalbmierza. A zaczęliśmy od wsi Topola, która w XVw była własnością Mikołaja Reja ze Szumska herbu Oksza. Z tego rodu wywodził się później polski poeta, polityk i poseł na Sejm I Rzeczypospolitej Mikołaj Rej z Nagłowic. Na wzniesieniu w centrum wsi stoi drewniany kościół pw. Wniebowzięcia NMP. Powstały w 1839r w Kazimierzy Małej po wybudowaniu tu nowej murowanej świątyni został przeniesiony do Topoli w 1973r. W 1806r ówczesny właściciel wsi Ludwik Jabłonowski herbu Gryf wybudował we wsi murowany dwór. Uszkodzony w wyniku działań wojennych w styczniu 1945r został rozgrabiony przez miejscową ludność. Przebudowany w późniejszym okresie pełnił różne funkcje. Dwór stoi do dzisiaj razem z nową szkołą na terenie parku podworskiego z XIXw niedaleko świątyni. Ostatnim właścicielem Topoli był Franciszek Ksawery Konarski herbu Gryf, ochotnik w 1939r i późniejszy podporucznik, uczestnik bitwy pod Monte Cassino. Przy cmentarzu parafialnym pomnik ofiar zbrodni hitlerowskiej. 28 stycznia 1944r Niemcy w odwecie za udaną akcję partyzantów rozstrzelali kilkunastu mieszkańców Topoli i innych okolicznych wsi. Inny pomnik upamiętniający ofiary okupacji hitlerowskiej stoi w niedużym skalbmierskim parku, przy Skwerze Stanisława ze Skalbmierza. Pomnik tragedii skalbmierskiej nawiązuje do dnia 5 sierpnia 1944r, kiedy kilkusetosobowe oddziały wojsk niemieckich i ukraińskich zaatakowały miasto. Skalbmierz broniony przez oddziały Armii Krajowej, Batalionów Chłopskich i Armii Ludowej po krwawej bitwie został zniszczony a śmierć poniosło 79 jego mieszkańców i ponad 20 partyzantów. Akcja Niemców była próbą rozbicia partyzanckich oddziałów utworzonej Republiki Pińczowskiej. A pochodzący ze Skalbmierza ów Stanisław ze Skarbmierza był pierwszym rektorem odnowionego w 1400r Uniwersytetu Krakowskiego. Pierwsze wzmianki o Skalbmierzu, o istniejącej tu osadzie na szlaku handlowym z Wrocławia do Sandomierza pochodzą z 1217r. W 1241r pomimo najazdu Tatarów, którzy spustoszyli Skalbmierz osada szybko podniosła się ze zniszczeń. Prawa miejskie nadał król Kazimierz Wielki 20 lutego 1342 i odtąd rozpoczął się jego rozkwit, który najlepszy okres obejmował XV i XVIw.  W ówczesnej Małopolsce był Skalbmierz po stołecznym Krakowie jednym z najważniejszych miast. Jego rozwój zahamował wiek XVII, kiedy miasto nawiedziły liczne pożary, epidemia dżumy, potop szwedzki, najazdy Węgrów i Kozaków. Miast odrodziło się znów w II poł. XVIIIw. W 1870r utraciło prawa miejskie które odzyskało dopiero 31 marca 1927r. I znów powolny rozwój miasta został zahamowany przez wybuch II wojny światowej. Najstarszym zabytkiem Skalbmierza jest murowany gotycki kościół pw. św. Jana Chrzciciela z XVw wzniesiony na miejscu wcześniejszej świątyni. Na nietypowym ćwierć-kolistym rynku kamienny krzyż z figurami św. Rozalii i św. Rocha jako wotum dziękczynne skalbmierskich mieszczan ocalonych od zarazy w latach 1831-1848. Na znajdującym się na górującym nad miastem wzgórzu cmentarzu parafialnym wiele zabytkowych kamiennych nagrobków z XIXw. Znajduje się tu też kwatera cmentarza wojennego będąca miejscem pochówku żołnierzy z I i II wojny światowej. Spoczywa tu 263 żołnierzy armii austro-węgierskiej i 143 armii rosyjskiej poległych w latach 1914-1915 oraz żołnierzy i partyzantów poległych we wrześniu 1939 i 1944r. Na południe od Skalbmierza leży niewielka wieś Boszczynek należąca w XIVw do Jana z Boszczyna. Wieś nadzwyczaj często zmieniała swych właścicieli a jeden z nich w 1880r wybudował na wzniesieniu murowany dwór. Mieszczący po II wojnie światowej szkołę podstawową został opuszczony w 2005r.
  Po zeszłotygodniowej zimie praktycznie nie zostało żadnego śladu, a szkoda.
         Pozdrawiam serdecznie :-)
           Łazior Świętokrzyski