Do Jaworzna 06 listopada 2025

     Jaworzno jest jednym z trzech miast, które jest położone na styku dawnych granic zaborczych. Pozostałe dwa to Sosnowiec i Mysłowice. Te dwa ostatnie miasta odwiedziłem już podczas poprzednich wycieczek rowerowych i pieszych. Teraz czas przyszedł na Jaworzno. Przejazd zacząłem w Porąbce. Jest to dawna wieś, jedna z najstarszych w Zagłębiu Dąbrowskim. W 1967 r. uzyskała prawa miejskie, a w 1975 roku wraz sąsiednim Kazimierzem Górniczym zastała włączona w obręb Sosnowca.
Początki wsi sięgają, co najmniej XIV wieku. Po kongresie wiedeńskim znalazła się w granicach Królestwa Polskiego, w powiecie olkuskim województwa krakowskiego, z siedzibą władz w Kielcach. Do rozwoju miejscowości niewątpliwie miało duży wpływ przeprowadzenie w XIX w., przez teren Porąbki dwóch linii kolejowych: Warszawsko-Wiedeńskiej i Iwanogrodzko-Dąbrowskiej.
Po odzyskaniu niepodległości Porąbka weszła, wraz z powiatem będzińskim, w skład województwa kieleckiego. A jeszcze przed I wojną światową w Porąbce w 1913 roku urodził się Edward Gierek. Również mieszkał tam w dzieciństwie, zanim wyjechał do Francji i  Belgii. Przejeżdżając przez Porąbkę próbowałem znaleźć dom, gdzie mieszkał Gierek. Niestety brak jest tablicy informacyjnej odnoszącej się do miejsca zamieszkania byłego I Sekretarza.
Na terenie Porąbki znajduje się zbiornik wodny o nazwie Balaton, powstały w zagłębieniu po wydobyciu gliny, na potrzeby już nieistniejącej, pobliskiej kopalni Klimontów. Nie trzeba jechać na Węgry, aby być nad Balatonem.
Stąd blisko już do osady Maczki (także część Sosnowca). Do I wojny światowej było to ważne miejsce, gdyż tutaj znajdowała się końcowa stacja kolei warszawsko-wiedeńskiej. Miejscowość położona na granicy dwóch zaborów, po wybudowaniu stacji kolejowej oraz komory celnej otrzymała nazwę Granica, ze względu na jej położenie przy ówczesnej granicy z Austrią. Na Białej Przemszy zachował się most kolejowy z 1848 roku będący wtedy swoistą bramą między imperiami. A po drugiej stronie Białej Przemszy to już tereny administracyjne Jaworzna.
Jadąc do Jaworzna przejechałem przez leżącą nad Białą Przemszą Piernikarkę. Jest to niewielki przysiółek, liczący dawniej kilkudziesięciu mieszkańców. Nazwa pochodzi od domu, w którym wypiekano pierniki. Wieś pozbawiona była prądu i bieżącej wody. Obecnie zachowało się kilka domów, w których nie wiadomo, czy ktoś mieszka. Wieś na krańcu świata.
Po przejechaniu Białej Przemszy dojechałem do Jaworzna. Chociaż Jaworzno wchodzi w skład województwa śląskiego, to historycznie jest to teren zachodniej Małopolski. Obszar Jaworzna obejmuje znaczny obszar w rozwidleniu Białej Przemszy i Przemszy; sam teren historycznego Jaworzna znajduje się na zboczu wzniesienia będącym częścią Pagórów Jaworznickich. Centrum miasta, to charakterystyczny trójkątny rynek, przy którym usytuowana jest główna świątynia miasta, czyli kolegiata pw. św. Wojciecha i św. Katarzyny Aleksandryjskiej. Początkowo był w tym miejscu kościół drewniany, później w 1532 r. została wzniesiona pierwsza murowana budowla. Ostatnia przebudowa miała miejsce pod koniec XX wieku., kiedy to powstała obecna bryła świątyni według projektu profesora Politechniki Krakowskiej, Wiktora Zina. Fasadę przebudowanej świątyni zajmuje największy w Europie trójkątny witraż, którego centralną postacią jest patron kościoła, św. Wojciech.
W 1977 roku do Jaworzna przyłączono, znajdujące się w południowo-zachodniej części, miasto Jeleń. Była to dawniej własność biskupów krakowskich, położona nad Przemszą, na samej granicy Królestwa Polskiego, później zaboru austriackiego. Z tego czasu na ulicy prowadzącej w kierunku mostu na Przemszy, zachował się okazały budynek dawnego austriackiego urzędu celnego. Po przekroczeniu mostu na Przemszy znalazłem się na terenie historycznego Śląska w dawnej wsi Dziećkowice, która w 1976 roku została przyłączona do Mysłowic. I właśnie w Mysłowicach zakończyłem przejazd po terenach nad Białą Przemszą i Przemszą, które niegdyś leżały na styku trzech państw zaborczych. Ale nie trzech zaborów, gdyż pruski Śląsk został odłączony od Królestwa Polskiego nie w czasie rozbiorów Polski, ale wcześniej, w XIV wieku.

andkoz