2024.02.28. Góra św. Marcina.

                    Witam :-)
    Znów postanowiliśmy razem z Andrzejem zwiedzić miejsca, przez które dość często ostatnimi laty przejeżdżaliśmy. Tuż za Tarnowem nad potokiem Wątok leży ludna wieś Skrzyszów o swej historii sięgającej XIVw. Wtedy to, w roku 1327 biskup krakowski uwolnił osadę od dziesięcin a cztery lata później król Władysław Łokietek nadał prawo do niej kasztelanowi krakowskiemu Spycimirowi z Leliwitów. Nazwa wsi pochodzi prawdopodobnie od imienia pierwszego jej właściciela. Skrzyszów zawsze był częścią dóbr rodu panów z Tarnowa. W 1517r hetman wielki koronny i kasztelan krakowski Jan Amor Tarnowski ufundował drewniany kościół pw. św. Marcina Biskupa. Świątynia ta otoczona drewnianym murkiem stoi do dziś na niewielkim wzniesieniu w centrum wsi. Podczas modernizacji w latach 1770-1776 dobudowano zakrystię oraz boczną kaplicę, tzw. żeńską a w latach 1893-1894 dobudowano drugą, tzw. męską. W czasie tej ostatniej przebudowy dostawiono też wysoką wieżę. Kościół w Skrzyszowie jest największą małopolską drewnianą świątynią i zarazem jedną z największych w Polsce. Niedaleko kościoła zachowany drewniany parterowy budynek dworu z pocz. XIXw i Pomnik Poległych Za Ojczyznę. Podczas II wojny światowej w pobliskim lesie Kruk Niemcy dokonywali masowych egzekucji więźniów, przywożonych głównie z więzienia w Tarnowie. W latach 1941-42 funkcjonariusze gestapo i SS rozstrzelali około tu czterysta osób. W 1959r w miejscu tym powstał pomnik ku czci pomordowanych. Na południe od Skrzyszowa w dolinie rzeki Zimna Woda leży wieś Łękawica. Pierwsze wzmianki o istniejącej tu osadzie pochodzą z 1344r, kiedy to król Kazimierz Wielki nadaje ją i inne okoliczne wsie Spycimirowi Leliwicie. Do rodu Leliwitów Łękawica należała przez przeszło dwieście lat. W 1570r córka hetmana Jana Tarnowskiego Zofia wniosła wieś w posagu wychodząc za wojewodę kijowskiego Konstantego Wasyla Ostrogskiego. Odtąd Łękawica należąca do tego rodu w poł. XVIIIw stała się częścią majątku magnackiego rodu książęcego Sanguszków. Pierwsza drewniana świątynia we wsi została wzniesiona jeszcze w XIVw. Wiek później wybudowano nowy kamienny kościół, który służył wiernym prawie 600 lat. Z wykorzystaniem jego murów w latach 1907-1909 powstała nowa murowana neogotycka świątynia, pw. św. Mikołaja Biskupa. Na zachód od Łękawicy leży wieś Poręba Radlna. Jej historia sięga również XIVw kiedy to Jan Tarnowski kupił ją od syna Pełki z rodu Gryfitów. Wkrótce we wsi powstała pierwsza drewniana świątynia, która przetrwała tylko do następnego stulecia. Następny, również drewniany kościółek istniał do 1933r, kiedy to w czasie gwałtownej burzy zwaliła się na niego potężna lipa wskutek czego uległ zniszczeniu i rozebrano go. W tym czasie w pobliżu stała już nowa murowana świątynia wzniesiona w latach 1904-1906. Neogotycki kościół pw. św. Piotra i Pawła powstał z fundacji Konstancji i Eustachego Sanguszków jako wotum za narodziny syna Romana. Projektantem świątyni był architekt Jan Sas-Zubrzycki, twórca ponad 40 kościołów i wielu innych obiektów. Na północ od Poręby leży wieś Tarnowiec która według najstarszych zapisów w roku 1124 należała do dóbr klasztoru tynieckiego jako Tarnów Mały. W centrum wsi wokół zabytkowej kapliczki domkowej z 1900r znajduje się cm. woj. z I wojny światowej nr. 180. Na nekropoli zaprojektowanej przez austriackiego rzeźbiarza Heinricha Karla Scholza pochowano 34 żołnierzy rosyjskich i 5 austro-węgierskich. Na wschód od wsi, na wzgórzu zwanym Górą św. Marcina w IXw powstał gród słowiański istniejący tu do pocz. XIw. W latach 1328-1331 kasztelan krakowski Spycimir z Melsztyna herbu Leliwa wybudował na wzgórzu murowany gotycki zamek. Spycimir był doradcą królów Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego, protoplastą rodów Tarnowskich i Melsztyńskich. Zamek zniszczony podczas najazdu węgierskiego w 1441r został odbudowany przez kasztelana Jana Amora Tarnowskiego. Od końca XVIw panami na zamku byli Ostrogscy, Zasławscy, Zamoyscy i w końcu Sanguszkowie. Z początkiem XVIIIw zamek został opuszczony a część budulca z jego ruin wykorzystana została do budowy kościoła Podwyższenia Krzyża Świętego w Tarnowie. Z zamkowych ruin rozciąga się rozległa panorama na leżący u podnóża grzbietu Tarnów. Na Górze św. Marcina prawdopodobnie znajdowała się pogańska gontyna, w której czczono boga piorunów i burz Peruna. Jak głosi legenda stojący na wzgórzu posąg Peruna miał przetrwać aż do XIVw kiedy to odnalazł go Spycimir, który postanowił w miejscu pogańskiego kultu wznieść kościół. Historycy twierdzą jednak, że pierwszy kościół w tym miejscu postawiono już w Xw. Istniejący do dzisiaj gotycki drewniany kościół św. Marcina został wzniesiony w XVw. W pobliżu świątyni w 1782r została przez władze austriackie przeniesiona z tarnowskiego ryku szubienica. W dawnych czasach przez Zawadę biegł szlak z tarnowskiego zamku do Tuchowa. W 1960r obok kościoła św. Marcina otworzono Radiowo-Telewizyjny Ośrodek Nadawczy wyposażony początkowo w prymitywny maszt. Został on wkrótce zastapiony 42m konstrukcją którą zastąpiła wybudowana w latach 1984-1987 wysoka 90m stalowa wieża nadawcza. I dzięki niej widocznej z daleka udało nam się dzisiaj nawet nie zbłądzić :-) Z Góry św. Marcina do Skrzyszowa prowadzi szlak pieszy prowadzący przez las Kruk.
    Skrzyszów 220m npm – Łękawica 235m npm – Granica 316m npm – Poręba Radlna 240m npm – Tarnowiec 230m npm – Góra św. Marcina 384m npm – Kruk 250m npm – Skrzyszów 220m npm
 I tak wędrowaliśmy z Andrzejem północnym skrajem Pogórza Ciężkowickiego przez 21km z 392m przewyższenia. Ponieważ wyruszyliśmy z Kielc jeszcze przed świtem to i przed zmierzchem wróciliśmy. Mogłem więc zmyć z mojego golfa węgierskie błota :-)
          Pozdrawiam serdecznie :-)
             Łazior Świętokrzyski