2024.02.17. Jasło i okolice.

                    Witam :-)
      W miejscu połączenia trzech rzek: Wisłoki, Ropy i Jasiołki leży miasto Jasło. Jego patronem został ogłoszony w 1997r św. Antoni z Padwy, którego kamienna figura stoi w centrum miasta na skwerze jego imienia. Ocalała figura świętego zachowała się w zgliszczach spalonego w 1944r przez Niemców kościoła oo. Franciszkanów co uznano za cudowny przypadek. Swą nazwę Jasło wzięło prawdopodobnie od przepływającej przez nie Jasiołki. Pierwsze pisemne wzmianki o istniejącej tu osadzie należącej do klasztoru cysterskiego w Koprzywnicy pochodzą z 1185r. W 1262r Jasło uzyskało od księcia Bolesława Wstydliwego przywilej zwalniający od podatków. Wtedy też znajdowało się tu jedno z ważniejszych małopolskich targowisk. Dogodne położenie na ważnym szlaku handlowym wiodącym na Węgry sprzyjał szybkiemu rozwojowi osady. 26 kwietnia 1365r król Kazimierz Wielki nadał Jasłu prawa miejskie. W 1374r Cystersi opuszczają miasto przenosząc się do pobliskiego Frysztaka. Druga połowa wieku XVII i wiek XVIII doprowadziły do upadku Jasła. Spowodowane było ono działaniami wojsk szwedzkich, później siedmiogrodzkich, znów szwedzkich i na koniec w latach 1748-1772 podczas zbrojnych działań konfederatów barskich z Rosjanami. Przyczyniły się do tego też liczne katastrofalne pożary nawiedzające miasto w tych czasach. Po 1772r miasto znalazło się pod zaborem austriackim. 5 stycznia 1826r podczas kolejnego wielkiego pożaru spłonęło praktycznie całe miasto. Wkrótce zostało odbudowane a w miejsce dotychczasowej drewnianej zabudowy zaczęto stawiać murowane kamieniczki. W II poł. XIXw nastąpił szybki rozwój Jasła do czego przyczyniło się też otwarcie w 1884r Kolei Transwersalnej. Powstało w tym czasie wiele obiektów użyteczności publicznej i miejski park. W 1866r na przedmieściach Jasła aptekarz Ignacy Łukasiewicz otworzył pierwszą na świecie destylarnię ropy naftowej. Odkrycie złóż ropy naftowej spowodował lokalizację i budowę w latach 80tych XIXw rafinerii nafty w Niegłowicach, na przedmieściu Jasła. Miasto szybko się rozrastało a liczebność jego mieszkańców wzrosła w tym czasie trzykrotnie. Jasło było uznawane w owych czasach za jedno z piękniejszych miast galicyjskich a w 1910r odwiedził je cesarz Austrii i król Węgier Franciszek Józef I. Rozwój Jasła przerwał wybuch I wojny światowej. W pierwszym roku wojny w okolicy toczyły się krwawe walki a miasto było bombardowane i przechodziło kilka razy z rak do rąk. Działania wojenne nie przyniosły jednak większych strat i miasto znów szybko zaczęło się rozwijać. Zostało włączone do Centralnego Okręgu Przemysłowego w ramach którego wybudowano kilka nowych zakładów. Powstała też Państwowa Wytwórnia Prochu Gamrat i Huta Szkła. Stale zwiększająca się liczba ludności wyniosła w 1939r 12tys mieszkańców, z czego 25% stanowili Żydzi. Wojska niemieckie wkroczyły do Jasła 8 września 1939r. Główne zakłady, rafineria i Gamrat od razu zaczęły produkcję dla okupanta. Wiosną 1942r Niemcy w mieście utworzyli getto gromadząc w nim także Żydów z okolic Jasła. Już w maju tego samego roku rozstrzelali ich około 1,5tys w lesie w Warzycach. Latem większość wywieziono do obozu zagłady w Bełżcu a 12 sierpnia 1942r 260 Żydów hitlerowcy zamordowali w lesie krajowickim. Ostatnie masowe mordy na ludności żydowskiej miały miejsce 3 sierpnia 1943r, kiedy w lesie w Warzycach Niemcy rozstrzelali około 690 Żydów z Jasła. Pomimo nasilającego się terroru w całym okręgu jasielskim działał ruch oporu, istniały oddziały partyzanckie AK i BCh. Jedna z najsłynniejszych akcji wymierzona w Niemców miała miejsce w nocy z 5 na 6 sierpnia 1943r. Oddział AK Zenona Soboty ps. Korczak przebrany w niemieckie mundury dokonał napadu na więzienie uwalniając 120 więźniów. Z nieznanych przyczyn jesienią 1944r po wysiedleniu jego mieszkańców Niemcy rozpoczęli systematyczną zagładę Jasła. Z 1230 jego budynków mieszkalnych ocalało ledwie 39 domów znajdujących się w Ulaszowicach – dzielnicy Jasła. W samym centrum Jasła ocalał tylko znajdujący się w parku miejskim pomnik Tadeusza Kościuszki z 1879r. W wyniku jednej z największych akcji niszczycielskich w okupowanej Europie celowo spalono i wyburzono 97% miasta. Podczas zimowej ofensywy 16 stycznia 1945r do zrujnowanego Jasła wkroczyły wojska rosyjskie i czechosłowackie. Wkrótce dzięki staraniom mieszkańców miasta przystąpiono do jego odbudowy a już w 1946r ponownie uruchomiono rafinerię. Pomimo prób odtworzenia przedwojennej zabudowy większość zabytkowych budowli uległa nieodwracalnym zniszczeniom. I dlatego dzisiaj w Jaśle nie spotkamy ich wiele. W okolicach rynku odrestaurowane zabytkowe kamieniczki z XVIII i XIXw, gmach Starostwa Powiatowego i figura św. Jana Nepomucena z 1770r. Odbudowany gotycki kościół farny z XVw, Kolegiata pw. Wniebowzięcia NMP. Niedaleko zachowane niewielkie fragmenty murów miejskich z XVIw. Na powstałym pod koniec XVIIIw cmentarzu parafialnym ocalało sporo zabytkowych nagrobków, grobowców i murowana neogotycka kaplica cmentarna z 1862r. W obrębie cmentarza znajdował się cm. woj. nr. 23 z okresu I wojny światowej. Cmentarz ten został częściowo zlikwidowany przez Niemców w czasie okupacji i dzisiaj pozostał po nim tylko pomnik w kształcie krzyża. Pochowano na nim 3 Niemców, 11 Austriaków i 1586 Rosjan. Większość tych żołnierzy rosyjskich zmarła w znajdującym się w okolicy szpitalu wojennym. Po drugiej stronie Jasiołki w dzielnicy Gorajowice znajduje się inny cm. woj. nr. 22 na którym spoczywa 41 Niemców, 79 Austriaków i 555 Rosjan. Blisko cmentarza w otoczeniu zabytkowego parku wzniesiony w I poł. XVIIw murowany pałac będący dziś siedzibą Zespołu Szkół Medycznych. Pod koniec XIXw Gorajowice nabył Tadeusz Sroczyński herbu Nowina który wkrótce przebudował pałac. Wychował się w nim syn chrzestny Sroczyńskiego, urodzony w Jaśle w 1897r Henryk Dobrzański, późniejszy słynny major Hubal. Budynek został częściowo zniszczony przez wojska rosyjskie w maju 1915r podczas bitwy pod Gorlicami. W czasie II wojny światowej znajdowały się w nim kwatery żołnierzy niemieckich i siedziba żandarmerii polowej a po jej zakończeniu był siedzibą NKWD, później UB i wreszcie szpitala. Władze zlikwidowały gospodarstwo przeznaczając jego budynki na magazyny a na terenie parku wybudowały miejski szpital. W Parku Miejskim zabytkowa drewniana altana, pomnik Tadeusza Kościuszki i płyta ku czci Nieznanego Żołnierza. Blisko parku pomnik AK postawiony w miejscu dawnego gmachu sądu okręgowego i więzienia. Wzniesiony w latach 1892-1893 kościół św. Stanisława Biskupa Męczennika. Na zdewastowanym przez Niemców cmentarzu żydowskim założonym w XIXw ocalało około stu macew. W jego obrębie znajdował się zniszczony przez Niemców cm. woj. nr 24 na którym pochowano 5 Rosjan i 6 Austriaków wyznania mojżeszowego. To tyle o Jaśle, ale dzisiejsza wycieczkę zaczęliśmy w niedaleko położonej od tego miasta wsi Trzcinica. Rozłożony na stromym zboczu znajduje się tu powstały w 2009r skansen archeologiczny Karpacka Troja. Na jego terenie zrekonstruowana została wioska z wczesnej epoki brązu kultury Otomani-Füzesabony sprzed 3,5tys lat, wioska słowiańska z IXw oraz wały obronne. Dodatkową atrakcją skansenu jest posiadająca 214 stopni wieża widokowa z której roztacza się piękna panorama Beskidu Niskiego, doliny Jasła i pogórzy. Mimo zapewnień pracowników skansenu i miejscowego proboszcza o jej otwarciu nie udało nam się zwiedzić drewnianej świątyni z Trzcinicy. Wzniesiony w 1558r drewniany kościół św. Doroty pomimo posiadanego biletu wstępu zastaliśmy zamknięty na głucho. We wsi na miejscowym cmentarzu parafialnym w wydzielonej kwaterze znajduje się cm. woj. nr. 25. Większość pochowanych na nim żołnierzy zmarło w szpitalu polowym który mieścił się w pobliskich zabudowaniach dworskich. Spoczywa tu 6 żołnierzy niemieckich, 17 żołnierzy austriackich i 74 żołnierzy rosyjskich. Z Trzcinicy zmieniając swe pierwotne plany przez Jasło dojechaliśmy autobusem do wsi Krajowice. Były tu umiejscowione następne dwa cmentarze wojenne. Na cm. woj. nr. 37 spoczywało 35 żołnierzy niemieckich, 32 żołnierzy rosyjskich i jeden austro-węgierski. W 1931r zlikwidowano go najprawdopodobniej na żądanie właściciela pobliskiego folwarku a prochy żołnierzy zostały ekshumowane i przeniesione na położony na zboczu wzgórza cm. woj. nr. 36. W sumie na tym cmentarzu spoczywa 186 żołnierzy wszystkich walczących armii, w tym 73 Rosjan, 108 Niemców, jeden Austriak i czterech nieznanych. Wszystkie te przez nas odwiedzone dzisiaj wojenne nekropolie zaprojektował niemiecki inżynier i porucznik Johann Jäger. Spoczywający na nich żołnierze w większości polegli podczas walk w maju 1915r. Na stromym wzgórzu Golesz ruiny wzniesionego za czasów króla Kazimierza Wielkiego zamku z XVw. Warownia powstała z myślą ochrony ważnego szlaku kupieckiego biegnącego wzdłuż Wisłoki prowadzącego z północy na południe. Został on zniszczony podczas potopu szwedzkiego po czym opuszczony popadł w ruinę. Na sąsiednim zboczu pomnik upamiętniający zagładę 260 Żydów rozstrzelanych przez Niemców 12 sierpnia 1942r. Pod wzgórzem Patryji kurhan sprzed 4300 lat, z przełomu epoki kamienia i epoki brązu. Wszystkie te wzgórza położone na północ od Jasła stanowią północną granicę Kotliny Jasielskiej, tzw. Wał Warzycki. No i na koniec zeszliśmy tym wałem do Jasła by zwiedzać jego odrestaurowane po wojennej zawierusze ocalałe zabytki. 
     Krajowice 220m npm – Golesz 325m npm – Podzamcze 238m npm – Patryja 339m npm – Jasło 250m tym
   I tak tej deszczowej soboty trochę zmodyfikowaną wcześniejszą trasą wędrowaliśmy razem z Andrzejem, Jurkiem, Markiem i Mariuszem w sumie prawie 19km z pół km przewyższenia. Nic nie warte okazały się wcześniejsze łaskawsze prognozy, bo zmokliśmy dzisiaj jak te przysłowiowe bure …  Ale zwiedziliśmy kolejną miejscowość, przez którą ostatnimi laty dość często przejeżdżaliśmy. I mamy tu nawet zaprzyjaźnioną stację zwaną benzynową :-)
          Pozdrawiam serdecznie :-)
             Łazior Świętokrzyski