09-12-2023 XV Rajd Mikołajkowy AKTK PTTK „Sabat” Politechniki Świętokrzyskiej.

W sobotę 09 grudnia uczestniczyłem w XV Rajdzie Mikołajkowym AKTK PTTK „Sabat” Politechniki Świętokrzyskiej. Odwiedziliśmy dwie miejscowości w województwie łódzkim, które 01 stycznia 2024 roku po około 150 latach odzyskają prawa miejskie: Białaczów i Żarnów. Wędrówkę rozpoczęliśmy w Białaczowie, w którym odwiedziliśmy kościół pw. św. Jana Chrzciciela oraz klasycystyczby zespół pałacowy Małachowskich. Na chwilę zatrzymaliśmy się też przed XVIII-wiecznym, klasycystycznym ratuszem fundacji hrabiego Stanisława Małachowskiego.

Klasycystyczny zespół pałacowy w Białaczowie

Białaczów w przeszłości był siedzibą Odrowążów, Białaczowskich, Małachowskich i Platerów. Założycielem miejscowości był w połowie XIII wieku biskup krakowski Jan Prandota z Białaczowa, herbu Odrowąż. Prawa miejskie Białaczów uzyskał przed rokiem 1450. W XVII wieku nastąpił upadek miasta (utrata praw miejskich po roku 1650). Białaczów ponownie uzyskał prawa miejskie w roku 1787 za sprawą hrabiego na Końskich i Białaczowie Stanisława Małachowskiego. Stanisław Małachowski nadał wolność osobistą ludności wiejskiej, zbudował zakłady przemysłowe w pobliskich Petrykozach, Rudzie i Parczowie, wybudował też pałac oraz ratusz w Białaczowie. Po upadku powstania styczniowego, w roku 1869 Białaczów ponownie utracił prawa miejskie. W roku 1888 nastąpiła zmiana właściciela dóbr białaczowskich, w spadku trafiły one do Ludwika Broel-Platera. W roku 1945 majątek białaczowskich został przejęty na rzecz Skarbu Państwa. Rodzina Platerów została zmuszona do opuszczenia swej siedziby.

Kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Białaczowie  

Pierwotny murowany kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Białaczowie wybudowany został około połowy XIII wieku przez bp. krakowskiego Jana Prandotę, który pochodził z Białaczowa. Według dokumentów sądu gnieźnieńskiego z roku 1432 kościół był stary i „od dawna istniejący”. W początkach XVI w. w Białaczowie był kościół pw. św. Jana Chrzciciela i św. Stanisława bp. w części drewniany, a w części murowany. W latach 1694-1696 przebudowano cały kościół tzn. dobudowano znacznie większą murowaną nawę. Kościół jest orientowany, zbudowany na planie krzyża, w stylu barokowym, murowany.

Kościół pw. św. Mikołaja w Żarnowie 

Z Białaczowa przez Ossę powędrowaliśmy do Żarnowa. Żarnów stanowił wczesnośredniowieczny gród kasztelański wymieniony w falsyfikacie mogilneńskim z roku 1065 i w bulli papieża Innocentego II z roku 1136. Miasto lokowane było w roku 1415 na prawie magdeburskim przez króla Władysława Jagiełło. W XVII wieku miasto podupadło, a w 1876 r. utraciło prawa miejskie. Fundatorem pierwotnego kościoła pw. św. Mikołaja, wzmiankowanego w roku 1191 był prawdopodobnie komes Piotr Dunin ze Skrzynna. Kościół przynależał do systemu obronnego grodu. Kościół był rozbudowany w roku 1510 przez dodanie prezbiterium. Po pożarze w roku 1893 został przekształcony wg projektu architekta Stefana Szyllera z Warszawy. Pierwotna świątynia jest poprzeczną nawą obecnej. Częściowo zostały zachowane fragmenty murów oraz detale romańskie i gotyckie. Do dnia dzisiejszego zachowało się zachodnie przęsło nawy z emporą, dobudowana do niego okrągła wieża oraz fragmenty ścian północnej i południowej nawy są dostawione do prezbiterium.

Szwedzka górka w Żarnowie

W Żarnowie wdrapaliśmy się też na szwedzką górkę, średniowieczne grodzisko funkcjonujące od końca X do połowy XIII wieku, stał tam zamek kasztelana żarnowskiego, była to drewniano-ziemna budowla obronna. Współcześnie grodzisko to nosi nazwę Góra Szwedzka. Nazwa związana jest z bitwą pod Żarnowem, do której doszło 16 września 1655 roku między wojskami króla Jana Kazimierza, a armią szwedzką. Na koniec w Domu Kultury spotkaliśmy się z przedstawicieli PTTK Żarnów i władzami gminy. Tego dnia pokonaliśmy 14km.