18-03-2023 X Rajd Śladami Zabytków Techniki AKTK PTTK „Sabat” Politechniki Świętokrzyskiej.

18 marca, w ostatnią sobotę kalendarzowej zimy uczestniczyłem w X Rajdzie Śladami Zabytków Techniki AKTK PTTK „Sabat” Politechniki Świętokrzyskiej. Wędrówkę rozpoczęliśmy w Chęcinach przy Klasztorze Franciszkanów. Poza byciem centrum administracyjnym Chęciny przez wieki stanowiły także ośrodek górnictwa kruszcowego. Na okolicznych wapiennych wzgórzach wydobywano rudy miedzi, ołowiu i srebra, działało górnictwo i urząd żupnika królewskiego. W XV wieku kronikarz Jan Długosz napisał "Chęciny, góra z zamkiem od miasteczka przyległego tak nazwana, w niej i około niej obfite kopalnie marmurów". W okolicach Chęcin pracwały kamieniołomy, z których w okresie największego rozkwitu wydobywano kilkadziesiąt gatunków „marmuru”. Z kamieniołomów chęcińskich pochodził monolit na pierwszą Kolumnę Zygmunta III Wazy w Warszawie. My z Chęcin powędrowaliśmy czerwonym szlakiem na górę Zelejową. W kamieniołomie Szczerba zmieniliśmy szlak czerwony na czarną ścieżkę przyrodniczą i tą ścieżką wdrapaliśmy się na najwyższy punkt Zelejowej.  

Góra Zelejowa

Góra Zelejowa, najwyższy szczyt Pasma Zelejowskiego (372 m n.p.m.),  zbudowana jest z wapieni dewońskich poprzecinanych żyłami kalcytowymi. Występuje tu najdłuższa w Górach Świętokrzyskich grań wapienna z licznymi szczelinami i żłobkami krasowymi. Działały tu dwa duże kamieniołomy i kilka mniejszych łomów. W kamieniołomie „Szczerba” od wieków wydobywano piękną odmianę marmuru chęcińskiego tzw. różankę zelejowską, w której biały i różowy kalcyt zabarwiony jest wiśniowym hematytem z zielonkawymi i niebieskimi wtrąceniami minerałów miedzi ( żyła kalcytowa powstała w wyniku krystalizacji z gorących zmineralizowanych wód, krążących szczelinami skalnymi podczas ruchów górotwórczych  w środkowym i górnym dewonie 374-390 mln lat temu). W 1954 roku na Zelejowej utworzony został rezerwat przyrody. Przedmiotem ochrony zostały wówczas formy skalne z przykładami wietrzenia krasowego, odsłonięcia geologiczne o ciekawej tektonice i mineralizacji oraz rzadkie gatunki roślin i zwierząt. Po zejściu z Zelejowej niebieskim szlakiem powędrowaliśmy do Jaskini Piekło Skibskie.

Jaskinia Piekło Skibskie

Jaskinia Piekło Skibskie usytuowana jest w zachodnim, zbudowanym z wapieni dewońskich  zboczu Góry Żakowej w Paśmie Zelejowskim. Całkowita długość jaskini wynosi 57 m. Po lewej stronie od wejścia odchodzi korytarzyk, zakończony oknem, zaś w końcowej części jaskini znajdują się dwa kominy, posiadające również połączenie z powierzchnią. Około 10 m od głównego wejścia w dnie jaskini, znajduje się półtorametrowe zagłębienie, jakie pozostało po dawnym szybie wydobywczym. Jest on śladem poszukiwań górniczych, jakie prowadzono w rejonie Chęcin w XV-XVIII wieku. Jaskinia jest siedliskiem kilku gatunków nietoperzy,  ślimaków, a także pająków, świerszczy i muchówek.

Kamieniołom Stokówka

Odwiedziliśmy też kamieniołom Stokówka. Kamieniołom Stokówka usytuowany jest w Paśmie Zelejowskim na południe od miejscowości Gałęzice i zachód od Jaskini Piekło Skibskie. Nieczynne już wyrobisko przecina Górę Stokówkę i dzieli ją na dwie połowy tworząc charakterystyczną szparę, o szerokości dochodzącej miejscami do 15 m.. W drugiej połowie XX wieku przez około pięć lat eksploatowano tu żyłę kalcytu typu „różanka zelejowska”. Dziś spotkać można tu amatorów wspinaczki. Na ścianach mających do 20 metrów wysokości znajdują się 83 wytyczone drogi wspinaczkowe o różnej skali trudności. Z kamieniołomu Stokówka przez przysiółki wsi Polichno: Charężów i Trzciniec oraz wieś Miedzianka powędrowaliśmy na Górę Miedzianka.

Góra Miedzianka

Góra Miedzianka (354 m n.p.m.) pełna jest śladów prowadzonej tu od XV wieku aż do lat pięćdziesiątych XX wieku eksploatacji złóż rud miedzi. Za czasów Króla Zygmunta III Wazy rozpoczęto wydobycie na szeroką skalę. W XVIII wieku w Miedziance drążyli tunele górnicy z Węgier i Niemiec. W następnym wieku wszelkie działania przerwała kampania napoleońska. Próby wznowienia eksploatacji w 1817 roku, zainicjowane przez Stanisława Staszica, spełzły na niczym. Na bogate złoża wysokoprocentowej rudy miedzi trafili w roku 1902 bracia Stanisław i Bolesław Łaszczyńscy. Stanisław zastosował po raz pierwszy opracowaną przez siebie elektrolityczną metodę otrzymywania miedzi. Po wybuchu I wojny światowej kopalnie przejęli Austriacy, którzy intensywną eksploatacją przyczynili się do prawie całkowitego wyczerpania złoża. Po I wojnie światowej prowadzono jeszcze próby wznowienia działalności kopalni, ale ilość rudy nie wystarczała na pokrycie kosztów eksploatacji. Bezowocne poszukiwania rudy miedzi prowadzono jeszcze w latach 1949–1954. Od roku 1958 całe wzniesienie objęto ochroną prawną przez ustanowienie na jego terenie rezerwatu przyrody Góra Miedzianka. Chronione są nie tylko powierzchniowe formy skale, roślinność i zwierzęta, ale również ślady prac górniczych z dawnych wieków, oraz zjawiska krasowe. Wzniesienie kryje w sobie około 4 km korytarzy górniczych. W 2008 roku w dawnym budynku szkoły podstawowej we wsi Miedzianka otwarto Muzealną Izbę Górnictwa Kruszcowego. W salach izby można obejrzeć ekspozycje ukazujące pracę i życie górników, zapoznać się z kolekcją minerałów rudonośnych oraz sprzętem górniczym.

Muzealna Izba Górnictwa Kruszcowego w Miedziance

My po zwiedzeniu Izby i odpoczynku przy ognisku udaliśmy się do Rykoszyna, gdzie zakończyliśmy wędrówkę. W sumie tego dnia pokonaliśmy 18.5 km.